Op zaterdag 8 september 2018, Open Monumentendag, gaf Fred Gaasbeek in de katholieke kerk te Wijk bij Duurstede een lezing waarin hij veel details onthulde over de katholieke kerk sinds de Reformatie.
Een interessant detail in zijn lezing ging over de tijd van Napoleon. “De verbinding van de Gereformeerde Kerk met de staat werd in de zomer van 1796 ongedaan gemaakt. Met die scheiding moesten ook alle privileges die uit het huwelijk van kerk en staat waren geboren, te niet worden gedaan. Een consequentie van het terugdraaien van die privileges was dat ook de annexatie van vele katholieke kerken rond het jaar 1580 ter discussie kwam te staan. Deze kerken waren de katholieken ontnomen.”
Het besluit viel “dat de kerk toegewezen moest worden aan het kerkgenootschap met lokaal gezien de meeste leden en dat aan de andere genootschappen naar verhouding van het aantal leden een uitkering gegeven moest worden, gebaseerd op de waarde van de kerk.”
In Wijk bij Duurstede waren de meeste inwoners katholiek, maar het protestantse stadsbestuur zorgde er voor dat de koninklijke maatregel in Wijk bij Duurstede niet werd uitgevoerd en de Grote Kerk toch in protestantse handen bleef.
De inhoud van zijn lezing
Zelfstandig architectuurhistoricus Fred Gaasbeek (1961), heeft zich gespecialiseerd in de Wijkse bouwgeschiedenis. In het jaar 2000, bij het 700-jarig bestaan van de stad Wijk bij Duurstede, schreef hij twee belangrijke artikelen over het dominicanessenklooster Maria Magdelena en over de katholieke kerken, kloosters en kapellen na de Reformatie. Zijn lezing onder de titel ‘Geloven en bouwen’ ging over ruim 600 jaar katholieke religieuze gebouwen in Wijk bij Duurstede. Vertrekkend vanuit het middeleeuwse vrouwenklooster werden de aanwezigen in woord en beeld meegenomen op een boeiende architectuurwandeling langs het Ewoud- en Elisabethgasthuis, de Grote Kerk, De Nederhof en de schuilkerk in de Achterstraat om weer terug te keren naar het kloosterterrein waarop van 1400-1600 het Maria Magdalenaklooster was. Daar verrezen begin 19e eeuw tegen de verdrukking in een pastorie, armhuis en kerk. Het gebied werd het brandpunt van de Wijkse katholieke emancipatie met een nieuw klooster – nu met van de Zusters van Liefde – en met scholen voor jongens en meisjes. De kerk van Adrianus Tollus, die na veel vertraging in 1833 in gebruik was genomen, maakte in 1907 en 1937 plaats voor het huidige (2018) neogotische gebouw.
Download zijn hele artikel
De uitgebreide versie van de lezing van Fred Gaasbeek is te vinden in zijn artikel GELOVEN EN BOUWEN IN WIJK BIJ DUURSTEDE uit het jaar 2000 dat hier is te downloaden: https://dspace.library.uu.nl/bitstream/handle/1874/214928/JOUT_2000-01_4.pdf Het is een artikel dat gepubliceerd is in Jaarboek Oud Utrecht 2000.
Kees Slijkerman, 9 september 2018