Woensdag 10 oktober was er een Maria-avond in onze kerk.

Tijdens de sfeervolle vesper zongen en baden we samen en luisterden we naar het mooie verhaal van de Bruiloft in Kana, waar, op Maria’s voorspraak, Jezus water in wijn veranderde.

Maria werd in het licht van vele kaarsjes gezet, kaarsjes die staan voor de eigen intenties van de aanwezigen.

Na de vesper was er koffie en daarna een indrukwekkende lezing van Wil van Dort over de betekenis van Maria: “Maria, onveranderd en veranderd geprezen”.

De tekst van de lezing:

Marialezing door drs. Wil van Dort

(religiewetenschapper, theoloog en pastoraal medewerker)

Maria, onveranderd en veranderd geprezen

Maria heeft een belangrijke rol in de katholieke traditie. Als heilige moeder Gods kunnen we altijd op haar terugvallen, om raad vragen en onze zorgen neerleggen. Tevens is door de eeuwen heen Maria als vrouw en moeder van Jezus, een groot voorbeeld voor ons geweest. In onze tijd lijkt dit beeld echter te veranderen. Veel mensen herkennen zichzelf niet altijd meer in de menselijkheid van Maria. Hoe komt dit? Wat is er aan Maria als voorbeeld voor ons veranderd?

Inleiding

In de woonkamer van mijn ouderlijk huis hing een icoon van Maria van Altijd Durende Bijstand. Toevalligerwijs hangt hier in de Mariakapel dezelfde. Een verguld icoon met Maria in haar blauwe mantel met het Christuskind op haar schoot. Aan de sterren op de mantel zie je dat het hier om de hemelse Maria gaat, de moeder Gods.

Bij mij thuis hing een kopie, maar de betekenis was er niet minder om, zeker door de manier waarop hij in ons huis terecht gekomen was. En dat is een familieverhaal geworden.

Als jonge man had mijn vader in de oorlogsjaren de kloosterzusters in het dorp aan voedsel geholpen zodat ze niet dreigde te verhongeren. Een jaar of twaalf later werd mijn babyzusje ziek. Haar toestand was kritisch, de artsen gaven niet veel hoop. Mijn vader is toen op de fiets gesprongen en naar het klooster toegegaan. “Weten jullie nog wie ik ben?” vroeg hij. “Jaaaa”, nou dat wisten de zusters nog wel. “Ik heb jullie toen steeds voedsel gebracht he”? “Jaaa”, dat wisten ze ook nog wel. “En nu wil ik dat jullie wat voor mij doen”, zei hij. “Jullie moeten voor mijn dochtertje gaan bidden want ze is heel erg ziek, misschien haalt ze de nacht niet”. De zusters beloofden hem om direct voor haar te gaan bidden. Wonder boven wonder overleefde mijn zusje het en uit dankbaarheid hebben mijn ouders toen de icoon van Maria van Altijd Durende Bijstand aangeschaft en een prominente plek in de huiskamer gegeven.

 

Toen wij als kind dit verhaal hoorde – en het werd nog wel eens verteld – riep dat altijd een dubbel gevoel bij ons op. Enerzijds moesten we erom lachen omdat wij in onze kinderlijke verbeelding de zusters in hun zwarte habijten ter plekke op hun knieën zagen vallen om te bidden. Anderzijds een gevoel van verwondering en verering voor Maria waarvan mijn ouders overtuigd waren dat door haar toedoen mijn zusje door de crisis was gekomen. “Op voorspraak van Maria is ze weer beter geworden”, zei mijn moeder dan.

Mijn zus is overigens een gezonde en sportieve vrouw geworden. Ze fietst met gemak op haar racefiets over hoogste bergen en toen ze laatst een flinke valpartij maakte en er met een paar schaafwonden vanaf kwam zei ze dat de zustertjes wel erg lang voor haar hadden gebeden! Veel van jullie – zeker de ouderen – zullen iets van in dit verhaal wel in de eigen familiegeschiedenis herkennen.

 

Maria, onveranderd moeder Gods

Maria heeft een belangrijke rol in de katholieke traditie, en dat jullie vanavond naar deze speciale Maria-avond gekomen zijn, betekent wel wat. Eerst luisterden we naar Marialiederen, verhalen en gebeden en daarna mochten we een lichtje aansteken bij haar, ieder om eigen redenen. Hoe bijzonder is het niet dat we in Wijk bij Duurstede deze Mariakapel hebben waar je altijd naar toe kunt gaan als je daar behoefte aan hebt?  Je komt er tot rust en je kunt even stil staan bij de dingen die je bezig houden. Je mag Maria om raad vragen en je zorgen neerleggen. Een kaarsje voor anderen opsteken als dat nodig is. En wanneer je met levensvragen bij de Heilige Maria komt, dan weet je soms zelf het antwoord al, maar zoek je nog een spirituele bevestiging. Door een moment van bezinning kom je soms tot inzicht en voel je de geheime kracht van de hemelse moeder waar je met alles terecht kan.

 

De officiële kerkleer benadrukt dat Maria nooit de plaats van Jezus of God kan innemen. Zij verwijst naar Jezus als de werkelijke middelaar tussen de mens en God. Maar in de praktijk wordt Maria voor veel gelovigen als ‘toegankelijk, nabijer of vertrouwder’ dan Jezus beschouwd. Zij wordt gezien als een dienstbare, diepgelovige, meevoelende, eerlijke, wijze, trouwe, zachte zorgzame vrouw, die altijd een luisterend oor biedt. Iemand die een goed woordje voor je doet!

Mariaverering hoort bij het katholieke geloof. Je hoeft niet eens gelovig te zijn om de Heilige Maria te bezoeken, ze staat symboolvoor de universele moederfiguur. En dat is de kracht van de bewondering voor Maria, ze spreekt bijna iedereen aan omdat iedereen in haar een moeder kan herkennen.

 

Door de eeuwen heen zochten en zoeken miljoenen gelovigen troost en bemoediging bij haar, zoals we dat bijvoorbeeld zien in de vele Maria-bedevaartsplaatsen, zoals Lourdes, Fatima, Kevelaar, Den Bosch en Maastricht. Misschien bent u er wel eens geweest. Dat is een hele ervaring! Je kunt dan eigenlijk niet aan anderen uitleggen hoe diep je geraakt kunt worden en hoe intens het gevoel van samenhorigheid daar is. De ervaring van bemoediging zit mede in de menselijkheid van Maria: God koos haar uit voor zijn heilsplan en bestemde haar tot de moeder van zijn Zoon. Maria op haar beurt werkte mee en ontving het Christuskind onvoorwaardelijk. Dit maakt haar tot de grootste heilige.

Deze hemelse moeder Gods blijft onveranderd voor altijd geprezen en vereerd!

 

 

Is de menselijkheid van Maria is veranderd?

In de katholieke geschiedenis is de menselijkheid van Maria voor meisjes en vrouwen altijd een groot voorbeeld geweest. Een rolmodel, een ideaal. Er waren voor hen ook geen andere voorbeelden. Zij stond voor dienstbaarheid, bescheidenheid, tederheid, lieflijkheid en zorgzaamheid. Voor meisjes en vrouwen betekende dit, dat ze op de achtergrond dienstbaar moesten zijn, dikwijls met opoffering van zichzelf. Ik denk dat de oudere dames onder ons dit beeld nog wel herkennen. Je kreeg er op school zelfs plaatjes van! Het was erg belangrijk om aan dat verwachtingspatroon te voldoen. Maar ook jongens en mannen hadden dit beeld van meisjes en vrouwen. Voor hen waren er ook geen andere voorbeelden. Ze wisten niet beter dan dat meisjes en vrouwen volgzaam en zorgzaam behoorden te zijn.

Maar dit beeld is sinds de jaren’60/70 veranderd!

Nu wil ik allereerst zeggen dat er vrouwen en misschien ook wel mannen zijn die van nature zo’n Mariakarakter hebben. Bescheiden en hardwerkend doen zij alles op de achtergrond om anderen te laten stralen. Het zijn de pareltjes onder ons. Maar er zijn veel vrouwen die dit ideaalbeeld opgedrongen hebben gekregen en daarin later zijn vastgelopen. Daarover heb ik verdrietige verhalen gehoord. Tot het laatst toe probeerde zij bescheiden, volgzaam en zorgzaam te blijven tot ze in een crisis terechtkwamen. Ze deden iets terwijl dat helemaal niet bij hun karakter paste. “Wie ben ik eigenlijk zelf nog”? vroegen zij zich af en dit leidde dikwijls tot pijnlijke confrontaties. Met zichzelf en met hun omgeving. Er was veel moed voor nodig om zo’n proces aan te gaan.

 

En wat denkt u van: Maria’s maagd-zijn? Hoorde meisjes en vrouwen vroeger geen maagd te blijven tot het huwelijk? In ieder geval te zorgen dat je niet zwanger raakte? Het beeld van de maagd Maria paste goed in een christelijke cultuur waarin seksualiteit en lichamelijkheid over het algemeen werd ontkend. Maar voor gewone mensen die leven in een relatie, die kinderen hebben of niet, voor wie seksualiteit belangrijk is, zijn deze namen niet haalbaar, nooit haalbaar. Het maagd-zijn van Maria en het cultiveren daarvan heeft mede geleid tot een taboe op positieve lichamelijke belevingen en hebben grote schuldcomplexen aangekweekt bij vrouwen maar zeker ook bij mannen. Veel mensen voelden zich op dat terrein door de kerk in de steek gelaten. Voor hen werd Maria op afstand een voorbeeldfiguur.

Zo’n jaar of tien geleden heeft de vorige paus Benedictus in zijn encycliek “Deus Caritas Est” ofwel “God is liefde”, deze praktijken (eindelijk) recht gezet.

 

In onze tijd herkennen veel meisjes en vrouwen zichzelf niet meer in het oude voorbeeld van Maria. Het 2^deVaticaans concilie, de emancipatiegolven, de media, filmsterren en popidolen hebben dit beeld drastisch veranderd. En misschien is dat maar goed ook. Want dat geeft je ook de mogelijkheid om het beeld van Maria als voorbeeld te herzien.

Wat is er veranderd aan het beeld van Maria? Ik had daarvoor natuurlijk ook een van de recentere studies over Maria ter hand kunnen nemen en daarin inspiratie zoeken. Waar te beginnen? Ik heb dat allemaal niet gedaan, het liep anders.

Vorig jaar bezocht ik de Maria-tentoonstelling in het Catharijneconvent in Utrecht.  Misschien bent u daar ook geweest? Er waren ontelbaar veel schilderijen en beelden van Maria. In de kunst van de Middeleeuwen wordt zij schitterend afgebeeld, sereen en heilig, daarin heeft zij nauwelijks menselijke trekken. Zij is de onfeilbare moeder en maagd. Tijdens de renaissance veranderde het beeld van Maria geleidelijk in een meer menselijke vrouw en moeder. Maar het meest getroffen werd ik door het beeld van Maria door een eigentijdse kunstenaar. En met mij veel anderen…..

 

Er stond een uit hout gesneden levensgroot naakt Maria-beeld. Niet in zoete pasteltinten, maar uit stoer donker hout, een en al ontvankelijkheid, openheid, zelfverzekerdheid en kracht uitstralend. Een beeld om bij stil te staan (al was het maar van de schrik) en ik moest er ook even over nadenken. Want dit beeld van Maria is van andere koek dan wat wij tot nu toe hebben gezien en schud je wakker.

Tijd om de schrift er weer eens bij te halen. Want wat weten we eigenlijk van Maria? Wat staat er in de schrift? U kent die gegevens net zo goed als ik. Want als de engel Gabriel bij Maria binnentreedt en tegen haar dat zij zwanger zal worden door de Geest, een Zoon zal baren en Hem Jezus zal noemen, antwoord zij helder en eenvoudig: mij geschiede naar uw woord. “Ja”.

Deze Maria lijkt mij een zelfbewuste, gelovige vrouw. Ze stond open voor die stem die haar aansprak. Ze voelde gelijk het bijzondere van die opdracht en nam er de volledige verantwoordelijkheid voor.  Zo jong als ze is, lijkt ze mij een open en sterke persoonlijkheid. In die openheid en ontvankelijkheid laat ze tegelijk ook haar naaktheid zien. Dat is bij ons mensen ook zo. Als je je zo open opstelt kan dat als heel naakt en kwetsbaar voelen. Dat is al meteen wat Maria zo bijzonder maakt, haar openheid voor de boodschap die zij ontvangt. Zij zegt ‘ja’ tegen God.

 

Dat Maria zo krachtig en moedig was wordt bij het lijdensverhaal van Jezus duidelijk. Haar moederhart moet van verdriet gebroken zijn toen zij haar Zoon Jezus zijn kruis zag dragen door Jeruzalem. Vanaf het begin bleef zij naast Hem lopen,  bleef Hem steunen en troosten, door haar aanwezigheid alleen al. Alle leerlingen van Jezus, behalve Johannes, waren inmiddels op de vlucht geslagen. Ze konden het niet langer aanzien en verdragen en waren bang dat ook zij opgepakt zouden worden. Maria niet, zij keek niet weg van Zijn lijden, zij liep mee, zij leed mee en bleef erbij tot Zijn dood toe. Wat een moed moet ze hebben gehad!

Hieruit kun je opmaken dat Maria een sterke vrouw was, trouw aan haar woord, en dat zij geloofde in de roeping van haar zoon en daardoor ook in haar eigenroeping. Zo vol vertrouwen, zo zelfbewust, dat het er niet toe deed dat ze zelf ook veel verdriet had. Het ging om Hem. En wat we dan zien is liefde. Liefde, ongeacht beloning, liefde voor je kind, liefde voor je medemens.

En het maagd-zijn van Maria? Het is en blijft een mysterie en mag een mysterie blijven. We hoeven niet alles met ons verstand te begrijpen. Geloven doe je met je hart.

 

De menselijkheid van Maria is niet veranderd, maar het beeld dat wijvan haar hebben is veranderd. In onze tijd kan zij zeker een voorbeeld zijn voor vrouwen. Ze past bij de zelfbewuste vrouw van nu, met een baan, met of zonder kinderen, soms mantelzorger erbij, etc..  Maar het belangrijkste is dat Maria het belang aantoont om je te blijven openstellen, ontvankelijk te zijn voor die stem in je binnenkamer en daar een antwoord op te geven. Diep van binnen weet je wat je te doen staat en daar trouw aan blijven.

Wanneer wij zo in de wereld zouden kunnen staan,  open en krachtig, werken wij mee aan haar heil. Ieder op zijn plek, waar ook ter wereld. Dan zou hemel en aarde waar kunnen worden voor mensen met lichaam en ziel.

Maria onveranderd en veranderd geprezen.